3. Pasaportlara El koyma-İptal-Zayi Şerhi
4. Ohal Döneminde Pasaport İptalleri ve Getirilen Kısıtlar
5. Son Durum
İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi
13. Maddesi:
"1.
Herkes bir Devletin sınırlan içinde seyahat etme ve yerleşme hakkına sahiptir.
2.
Herkes, kendi ülkesi de dahil, herhangi bir ülkeden ayrılma ve kendi ülkesine
dönme hakkına sahiptir"
İnsan
Hakları Avrupa Sözleşmesi'ne Ek 4. Protokolün "seyahat özgürlüğü" kenar
başlıklı 2.maddesi :
"1.
Bir Devletin ülkesi içinde hukuka uygun olarak bulunan herkes, bu ülke içinde serbestçe
seyahat etme hakkına ve ikametgâhını seçme özgürlüğüne sahiptir.
2.
Herkes kendi ülkesi dâhil, bulunduğu ülkeden çıkmakta serbesttir.
3.
Bu hakların kullanılmasına, ulusal güvenlik veya kamu güvenliği için, kamu
düzeninin
Sürdürülmesi,
suçların önlenmesi, genel sağlık ve genel ahlakın korunması, başkalarının hak
ve özgürlüklerinin korunması bakımından hukuka uygun bulunmayan ve demokratik
bir toplumda gerekli olmayan herhangi bir sınırlama konamaz.
4.
Birinci fıkrada belirtilen haklar ayrıca, belirli bölgelerde, demokratik bir
toplumdaki kamu yararının haklı kıldığı ölçüde ve hukuka uygun olduğu ölçüde
sınırlanabilir".
Hükümlerini
taşımaktadır.
Türk Hukuku’nda Yerleşme ve
Seyahat Özgürlüğü Anayasa’da 23. maddede yer almaktadır.
Anayasa
23. Maddesi; “ Herkes, yerleşme ve seyahat hürriyetine
sahiptir.
Seyahat Özgürlüğüne hangi hallerde
kısıtlama getirilebilir?
Anayasa 23. Maddesi;
Yerleşme
hürriyeti, suç işlenmesini önlemek, sosyal ve ekonomik gelişmeyi sağlamak,
sağlıklı ve düzenli kentleşmeyi gerçekleştirmek ve kamu mallarını korumak;
Seyahat
hürriyeti, suç soruşturma ve kovuşturması sebebiyle ve suç işlenmesini önlemek;
amaçlarıyla kanunla sınırlanabilir.
Vatandaşın
yurt dışına çıkma hürriyeti, ancak suç soruşturması veya kovuşturması sebebiyle
hâkim kararına bağlı olarak sınırlanabilir.
Vatandaş
sınır dışı edilemez ve yurda girme hakkından yoksun bırakılamaz. “ demektedir
Anayasa’nın
“Temel hak ve hürriyetlerin kullanılmasının durdurulması” başlıklı 15.maddesi
“Savaş, seferberlik veya olağanüstü hallerde, milletlerarası hukuktan doğan
yükümlülükler ihlal edilmemek kaydıyla, durumun gerektirdiği ölçüde temel hak
ve hürriyetlerin kullanılması kısmen veya tamamen durdurulabilir veya bunlar
için Anayasada öngörülen güvencelere aykırı tedbirler alınabileceğini “ belirtir.
Özellikle
OHAL döneminde KHK ile yapılan hak ihlallerinde Anayasanın 15. Maddesi dayanak
gösterilmiştir.
OHAL
dönemi dışında pasaport kısıtlarına ilişkin yasal düzenleme 5682 sayılı
Pasaport Kanunu 22. ve 23. Maddelerinde yer almaktadır. Belgenin
başına gitmek için tıklayınız.
Pasaport veya vesika verilmesi
yasak olan halleri düzenleyen 22. maddesinde;
1. Yurt
dışına çıkmaları; mahkemelerce yasaklananlara,
2. Memleketten
ayrılmalarında genel güvenlik bakımından mahzur bulunduğu İçişleri Bakanlığınca
tespit edilenlere ve terör örgütlerine aidiyeti, iltisaklı veya irtibatı
belirlenen yurtdışındaki her türlü eğitim, öğretim ve sağlık kuruluşları ile
vakıf, dernek veya şirketlerin kurucu ve yöneticisi olduğu veya bu yerlerde
çalıştığı İçişleri Bakanlığınca tespit edilenlere(...) (1)pasaport
veya seyahat vesikası verilmez. Denmektedir.
Maddenin devamında Pasaport kısıtlaması
getirilenlerin, açık kimlikleri (adı, soyadı, doğum yeri ve tarihi, ana ve baba
adı ile nüfusa kayıtlı olduğu yer) ve tahdit sebebi, ilgili daireler tarafından
mahallin polis makamlarına bildirileceği,
İlgili polis makamlarının da bu bilgileri alır
almaz bağlı bulunduğu İl Emniyet Müdürlüğü yoluyla sınır kapısı bulunan Emniyet
Müdürlüklerine, nüfusa kayıtlı olduğu İl
Emniyet Müdürlüğüne ve Emniyet Genel Müdürlüğüne bildirilmek suretiyle yurt
dışına çıkışlarının engelleneceği ve pasaport verilmişse geri alınacağı, yurt
dışına çıkması yasaklananlarla, yurt dışında kalmalarında genel güvenlik
bakımından sakınca bulunduğu tespit edilenlerin, süreleri dolan pasaportları
yenilenmeyeceği, kendilerine Türkiye'ye dönmeleri için seyahat vesikası
verileceği açıklanmaktadır.
Türk
vatandaşlarının seyahatlerinin sınırlandırılması veya yasaklanmasına dair 23.madde;
“Cumhurbaşkanı,
harp tehlikesi veya memleket güvenliğine veya sağlık durumuna dokunan diğer
olağanüstü haller dolayısıyla Türk vatandaşlarının yabancı memleketlere
gitmelerini kısmen veya tamamen men edebileceği gibi, siyasi ve ekonomik
mülahazalarla sadece belli ülkeler için geçerli pasaport düzenlenmesine de karar
verebilir” hükmünü içerir. Belgenin başına gitmek için
tıklayınız.
Soruşturma
ve kovuşturma aşamasında yurtdışı çıkış yasağı koyma sebepleri nelerdir?
Yurtdışına
çıkış yasağı, kanunda suç işlemesi şüphesi bulunanlara ve suç işleyenlere karşı
ceza kanunlarının uygulanmasını sağlamak amacıyla gecikmesinde sakınca bulunan
hallerde geçici olarak başvurulan ve ilgili ceza davasının kararı verilmeden
önce uygulanan bir adli kontrol tedbiridir.
CMK
m.110’a göre; yurtdışına çıkış yasağı, isnat edilen suçla ilgili dava açılmadan
önce soruşturma aşamasında Cumhuriyet Savcısının talebi üzerine Sulh Ceza
Hâkiminin verdiği kararla veya dava açıldıktan sonra kovuşturma aşamasında
ilgili mahkemenin hâkimi tarafından verilen kararla koyulabilir.
Yasağa
itiraz ve sonuçları nelerdir?
CMK’nın 111. maddesine göre
soruşturma veya kovuşturma evresinde verilecek olan adli kontrol kararlarına,
bu kararlarda yapılan değişikliklere ve bu tedbirin kaldırılmasına itiraz etmek
mümkündür.
Adli
kontrol kararına ilişkin olarak sulh ceza hâkimliklerinin veya mahkemelerin
vermiş oldukları karara, Cumhuriyet savcısı, şüpheli, sanık, şüpheli/sanığın
yasal temsilcisi, eş ve katılan itiraz edebilmektedir.
Aynı
zamanda Cumhuriyet savcısı, kovuşturma evresinde sanık lehine olarak itiraz
edebilmektedir.
Sulh
ceza hâkimliği veya mahkeme tarafından adli kontrole ilişkin olarak verilmiş
kararlara, kararın öğrenildiği tarihten itibaren 7 gün içinde kararı veren
mercie verilecek bir dilekçeyle veya tutanağa geçirilmesini talep ile itiraz
edilebilir. Kararına itiraz edilen hâkim veya mahkeme, itirazı yerinde görürse
düzeltir, yerinde görmezse en geç 3 gün içinde itirazı incelemeye yetkili olan
mercie gönderir.
Yurtdışına
çıkma yasağına itiraz ile ilgili başvuru, Cumhuriyet savcısının görüşü
alındıktan sonra ilgili hâkim ya da mahkeme tarafından beş gün içerisinde
sonuçlandırılmaktadır.
Yurtdışı
yasağının sona ermesi
Yurtdışı
çıkış yasağı, soruşturma evresinde Cumhuriyet savcısı tarafından kovuşturmaya
yer olmadığına dair karar verilmesi halinde kendiliğinden ortadan kalkar. Yine
soruşturma evresinde, Cumhuriyet savcısı tarafından bu tür kontrol
tedbirlerinin uygulanmasının gereksiz olduğunun anlaşılması üzerine, savcının
kararı ile yasak kaldırılır.
Kovuşturma
evresinde ise, sanığın talebi üzerine Cumhuriyet savcısının görüşü alındıktan
sonra, sulh ceza hâkimi veya mahkeme tarafından, 5 gün içinde karar verilecek
şekilde, bu tedbirler kaldırılabilir.
Yargılama
süreci içinde bir karar verilmez ise dahi Mahkeme esasa ilişkin son kararla
birlikte tedbirlerinde devam veya kaldırılması için bir karar vermek
zorundadır. Bu karara karşı da itiraz ve Temyiz yolu açıktır. Belgenin
başına gitmek için tıklayınız.
El koyulan, Zayi şerhi verilen, İptal edilen Pasaportumu
hangi Hukuki yollarla geri alabilirim?
Tüm
Hak ve Özgürlüklere ilişkin tüm ihlal ve kısıtlarda olduğu gibi Seyahat
hürriyetine getirilecek kısıtlamaların da yasal (kanun veya KHK) dayanağı
olmalı, kısıtlama hukuk kuralına uygun yapılmalı, kısıtlama kararının gerekçesi
somut olmalı, itiraz ve yargı denetimi açık olmalıdır.
Soruşturma
ve Kovuşturma aşamasında Mahkemelerce koyulan Yurt Dışı yasağı ve Pasaporta El
koyma Kararları dışında Pasaport Kanunu 22. Madde uyarınca Mahkeme kararı
olmaksızın İçişleri Bakanlığı tarafından verilen kısıtlama- iptal –zayi şerhi
ile el koyma işlemleri İdari İşlem niteliğindedir.
İdari
İşlemin İptali için öncelikli olarak kısıtlamayı yapan Kuruma itiraz dilekçesi
ile başvurmakta yarar vardır.
İtiraz,
yazılı dilekçe vermek suretiyle Nüfus Müdürlüğüne, Emniyet Müdürlüğüne, Valiliklere
veya İçişleri Bakanlığına yapılır. CİMER üzerinden de itiraz dilekçesi vermek
mümkündür.
Yapılan itirazın yazılı cevapla veya (60 gün
içinde hiçbir cevap vermemek suretiyle) zımnen reddi üzerine de İdare
Mahkemesine İptal davası açılabilir.
Yeşil
pasaportu iptal edilenler, çocuklarıyla ilgili olarak bordo başvurusu talebinde
bulunduklarında pasaport çıkartabilmekteyken KHK ile ihraç edilenlerin eş ve
çocukları için yeni pasaport taleplerinin reddedilmesi halinde doğrudan İdari
işlemin İptali için İDARE MAHKEMESİNE dava açabilir. Belgenin
başına gitmek için tıklayınız.
İDARİ DAVA KARAR ÖRNEĞİ;
Hakkında
kovuşturma bulunması nedeni ile pasaportuna tedbir konulan ve yurtdışına çıkışı
engellenen vatandaşın İdare Mahkemesinde dava açması sonucunda Ankara İdare
Mahkemesi işlemi iptal etti.
Ankara
İdare Mahkemesi kararında ; “Olayda, her ne kadar
davacı hakkında açılan davada ……. Ağır Ceza Mahkemesi tarafından davacının ismi
……… İl Emniyet Müdürlüğüne bildirilmiş ve 667 sayılı sayılı Kanun Hükmünde
Kararnamenin 5'nci maddesi uyarınca davacının pasaportunun iptal edilerek
yeni pasaport almasının engellenmesi amacıyla Polnet-4 Pasaport müracaat
sistemine şerh kaydı girilmiş ise de, anılan Mahkemenin E:2017/…… sayılı,
16.07.2018 tarihli duruşmasında verilen karar ile "yurt dışına çıkmamak
suretiyle verilen adli kontrol kararın kaldırılmasına" karar verildiği,
her ne kadar davalı idarenin savunma dilekçesinde, ……... Ağır Ceza Mahkemesinin
E:2017/…. sayılı, 16.07.2018 tarihli kararı uyarınca
davacı hakkında …….. Emniyet Müdürlüğünden tahkikat talep edildiği
belirtilmekle birlikte Mahkememizin 29.04.2019 tarihli ara kararına …………
Valiliği İl Emniyet Müdürlüğü tarafından verilen cevabi yazı ve eklerinin
incelenmesinden; davacı hakkında talep edilen tahkikatın tamamlandığı ve
tahkikatın ………….. İl Nüfus Vatandaşlık Müdürlüğüne
gönderildiğinin bildirildiği görülmekte ise de, davacının talebinin üzerinden
yaklaşık 1 yıl gibi bir süre geçmesine rağmen halen işlemlerin tamamlanmadığı
ve davacının talebinin karşılanmadığı, dolayısıyla işlem tesis edilmesi gereken
makul sürenin aşıldığı ve söz konusu ceza yargılamasında verilen ancak
sonradan yine mahkeme kararı ile kaldırılan tahdidin dışında davacıya pasaport
düzenlenmesine engel olabilecek hukuken geçerli bir sebebin (istihbari bilgi adli idari soruşturma v.b.)
de davalı idarece ileri sürülmediği görülmektedir.” denilmekte ve hukuka
aykırılık belirtilmektedir.
Aynı
Mahkeme kararında yurtdışında davacının yurtdışında yüksek lisans yapması
nedeni ile anayasal hak olan eğitim hakkının ihlal edildiğine de karar
vermiştir. Pasaport tahdit işlemlerinde ilgili kişinin yurtdışında eğitim
durumunun da değerlendirilmesinin gerekliliği vurgulanmıştır.
Diyarbakır
2.İdare Mahkemesinin Davacı Hevidar Ramazan Dal
lehine vermiş olduğu
2018/ 2011 E. 2019/1033 K.sayılı kararları da olumlu İdari Yargı Kararlarına
örnektir. Belgenin başına gitmek için tıklayınız.
2935 sayılı Olağanüstü Hal Kanunu ve olağanüstü hal döneminde çıkarılan kanun hükmünde kararnameler ile
seyahat özgürlüğü başta olmak üzere birçok temel hak ve özgürlük Anayasa’ya
Kanunlara ve Türkiye’nin taraf olduğu Uluslararası Sözleşmelere aykırı olarak
ihlal edilmiş, kısıtlama getirilmiştir.
OHAL
KHK listeleri ile kişilerin, eş ve çocuklarının, yakınlarının Pasaportlara el
konmuş, İptal edilmiş, kimlik numaralarına da şerh konulmuş ve yeni pasaport
almaları da engellenmiştir.
15.08.2016
tarihli ve 674 sayılı KHK m.23 ile Pasaport Kanunu m.22’ye yapılan eklemeye
göre; yurtdışına çıkmaları mahkemelerce yasaklananların, memleketten ayrılmalarında
genel güvenlik bakımından mahzur bulunduğu İçişleri Bakanlığı’nca tespit
edilenlerin, terör örgütlerine aidiyeti, iltisakı
veya irtibatı belirlenen yurtdışındaki her türlü eğitim, öğretim ve sağlık
kuruluşları ile vakıf, demek veya şirketlerin kurucu ve yöneticisi olduğu veya
bu yerlerde çalıştığı İçişleri Bakanlığı’nca tespit edilenlerin,……….. ve …..” ihraç edilen kamu personellerinin” Pasaportlarının iptal edileceği şeklinde düzenleme ile KHK ile hem de Kanun
değişikliği ile Pasaport iptallerine
yasal dayanak hazırlanmaya çalışılmıştır.
6749 sayılı ‘Olağanüstü Hal Kapsamında Alınan
Tedbirlere İlişkin Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek Kabul Edilmesine
Dair Kanun’un 5. maddesine göre pasaport birimlerine isimleri bildirilen
kişilere ve bu kişilerin eşlerine ait pasaportlar genel güvenlik açısından
iptal şerhi konularak iptal edilmiştir.
Yürütmenin
durdurulması kararı verilemeyeceğine dair hükümler, 667 sayılı KHK m.10’da (bu
KHK ile sınırlı olarak) ve 668 sayılı KHK m.38’de (olağanüstü hal süresince yayımlanan KHK’lar kapsamında alınan kararlar
ve yapılan işlemler nedeniyle açılan davalarda yürütmenin durdurulması
kararları le de Pasaport iptallerine karşı kanun yolları anayasaya aykırı
olarak kapatılmıştır.
OHAL’in kaldırılmasından
sonra bizim ve ailemizin Pasaportlarının iadesine ilişkin haklarımız nelerdir?
Hakkında
adli veya idari hiçbir soruşturma yapılmayan kişilerin pasaportlarının iptaline
ilişkin olarak KHK’larda hiçbir hüküm yer almamasına rağmen, birçok kişinin
pasaportuna önce “zayi” kaydı koyulmuş, daha sonra pasaportları iptal edilmiş ve
yeniden pasaport alma veya iade talepleri red
edilmiştir.
OHAL’in kaldırılmasından
sonra 05 Ağustos 2018 tarihinde İçişleri Bakanlığı tarafından;
“Olağanüstü Hal uygulamasının bitimine
müteakip, İçişleri Bakanlığı tarafından yapılan inceleme ve araştırma
neticesinde, yasal yönden sakınca bulunmadığı tespit edilen 155.350 kişinin
pasaportuna, eşleri nedeniyle konulan iptal şerhleri kaldırılmıştır.
-Devam
eden davalarda verilen yurt dışına çıkma tahditleri,
-Savcılıklardan
soruşturmaların güvenliği açısından tedbir maksatlı konulan şerhler,
-Terör
örgütlerine üyelikleri, iltisak veya irtibatları nedeniyle kamu görevlerinden
çıkarılanlar hakkında 6749 sayılı yasa gereği tesis edilen işlemler nedeniyle
konulan şerhler devam etmektedir.” şeklinde yapılan açıklama ile Barış için Akademisyenlere uygulanan Pasaport kısıtları devam ettirilmiş, yakınlarına
ilişkin kısıtlar ise farklı tarihlerde kısmen kaldırılmıştır. Belgenin
başına gitmek için tıklayınız.
Anayasa
Mahkemesinin 26.07.2019 tarih 2018/17635 sayılı Kararı Emsal alınarak Barış için
Akademisyenler aleyhine açılan Ağır Ceza davalarında verilen Beraat Kararlarına
rağmen halen Pasaport kısıtları ile ilgili sorunlar devam etmektedir.
Kamuoyuna
Yargı Reformu Strateji Belgesi olarak lanse edilen bir kısım kanunlarda
değişiklik yapan 7188 sayılı yasa ile,
Pasaport
Kanununa 17.10.2019 tarihinde eklenen ek-7.madde ile “ Millî
güvenliğe tehdit oluşturduğu tespit edilen yapı, oluşum veya gruplara ya da
terör örgütlerine üyeliği veya iltisakı ya da
bunlarla irtibatı nedeniyle;
A)
20/7/2016 tarihli ve 2016/9064 sayılı Bakanlar Kurulu Kararıyla ilan edilen
olağanüstü hal kapsamında kabul edilen kanunlar
uyarınca kamu görevinden çıkarılmaları veya rütbelerinin alınması nedeniyle
pasaportları iptal edilenler ile haklarında pasaport verilmemesine yönelik
idari işlem tesis edilmiş olanlardan,
B)
18/10/2016 tarihli ve 6749 sayılı Olağanüstü Hal Kapsamında Alınan Tedbirlere
İlişkin Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek Kabul Edilmesine Dair
Kanunun 5 inci maddesi ve 27/6/1989 tarihli ve 375 sayılı Kanun Hükmünde
Kararnamenin geçici 35 inci maddesi uyarınca pasaportları iptal edilenler ile
haklarında pasaport verilmemesine yönelik idari işlem tesis edilmiş olanlardan,
C)
Mahkemelerce yurt dışına çıkmaları yasaklananlar hariç olmak üzere bu Kanunun 22 nci maddesi uyarınca
pasaportları iptal edilenler ile haklarında pasaport verilmemesine yönelik
idari işlem tesis edilmiş olanlardan,
haklarında
aynı nedenlerden dolayı; devam etmekte olan herhangi bir idari veya adli
soruşturma veya kovuşturma bulunmayanlara, kovuşturmaya yer olmadığına, beraatine, ceza verilmesine yer olmadığına, davanın reddine
veya düşmesine karar verilenlere, mahkûmiyet kararı bulunanlardan cezası
tümüyle infaz edilenlere veya ertelenenlere, hükmün açıklanmasının geri
bırakılmasına karar verilenlere, başvurmaları hâlinde kolluk birimlerince
yapılacak araştırma sonucuna göre İçişleri Bakanlığınca pasaport verilebilir”
Denmek
suretiyle OHAL döneminde çıkartılan KHK’lerle pasaportları iptal edilenlerin,
haklarındaki idari veya adil işlemler lehine sonuçlanmışsa pasaportları iade
edileceği, bu şekilde pasaportları iptal edilenler veya pasaport talepleri
reddedilenlere, kolluk birimlerince yapılacak araştırma sonucuna göre İçişleri
Bakanlığınca pasaportları verilebileceğine dair yasal düzenleme yapılmıştır. Belgenin başına gitmek için tıklayınız.