SEYAHAT ÖZGÜRLÜĞÜ, YURTDIŞI ÇIKIŞ YASAĞI VE PASAPORT İPTALLERİ

 

1. Seyahat ve Yerleşme Hakkı

2. Yurtdışı Çıkış Yasağı

3. Pasaportlara El koyma-İptal-Zayi Şerhi

4. Ohal Döneminde Pasaport İptalleri ve Getirilen Kısıtlar

5. Son Durum

 

1.   Seyahat ve Yerleşme Hakkı 

İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi 13. Maddesi:

"1. Herkes bir Devletin sınırlan içinde seyahat etme ve yerleşme hakkına sahiptir.

2. Herkes, kendi ülkesi de dahil, herhangi bir ülkeden ayrılma ve kendi ülkesine dönme hakkına sahiptir"

İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi'ne Ek 4. Protokolün "seyahat özgürlüğü" kenar başlıklı 2.maddesi :

"1. Bir Devletin ülkesi içinde hukuka uygun olarak bulunan herkes, bu ülke içinde serbestçe seyahat etme hakkına ve ikametgâhını seçme özgürlüğüne sahiptir.

2. Herkes kendi ülkesi dâhil, bulunduğu ülkeden çıkmakta serbesttir.

3. Bu hakların kullanılmasına, ulusal güvenlik veya kamu güvenliği için, kamu düzeninin

Sürdürülmesi, suçların önlenmesi, genel sağlık ve genel ahlakın korunması, başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması bakımından hukuka uygun bulunmayan ve demokratik bir toplumda gerekli olmayan herhangi bir sınırlama konamaz.

4. Birinci fıkrada belirtilen haklar ayrıca, belirli bölgelerde, demokratik bir toplumdaki kamu yararının haklı kıldığı ölçüde ve hukuka uygun olduğu ölçüde sınırlanabilir".

Hükümlerini taşımaktadır.

 

Türk Hukuku’nda Yerleşme ve Seyahat Özgürlüğü Anayasa’da 23. maddede yer almaktadır.

Anayasa 23. Maddesi; “ Herkes, yerleşme ve seyahat hürriyetine sahiptir.

 

Seyahat Özgürlüğüne hangi hallerde kısıtlama getirilebilir?             

 Anayasa 23. Maddesi;

Yerleşme hürriyeti, suç işlenmesini önlemek, sosyal ve ekonomik gelişmeyi sağlamak, sağlıklı ve düzenli kentleşmeyi gerçekleştirmek ve kamu mallarını korumak;

Seyahat hürriyeti, suç soruşturma ve kovuşturması sebebiyle ve suç işlenmesini önlemek; amaçlarıyla kanunla sınırlanabilir.

Vatandaşın yurt dışına çıkma hürriyeti, ancak suç soruşturması veya kovuşturması sebebiyle hâkim kararına bağlı olarak sınırlanabilir.

Vatandaş sınır dışı edilemez ve yurda girme hakkından yoksun bırakılamaz. “ demektedir

Anayasa’nın “Temel hak ve hürriyetlerin kullanılmasının durdurulması” başlıklı 15.maddesi “Savaş, seferberlik veya olağanüstü hallerde, milletlerarası hukuktan doğan yükümlülükler ihlal edilmemek kaydıyla, durumun gerektirdiği ölçüde temel hak ve hürriyetlerin kullanılması kısmen veya tamamen durdurulabilir veya bunlar için Anayasada öngörülen güvencelere aykırı tedbirler alınabileceğini “ belirtir.

Özellikle OHAL döneminde KHK ile yapılan hak ihlallerinde Anayasanın 15. Maddesi dayanak gösterilmiştir.

OHAL dönemi dışında pasaport kısıtlarına ilişkin yasal düzenleme 5682 sayılı Pasaport Kanunu 22. ve 23. Maddelerinde yer almaktadır. Belgenin başına gitmek için tıklayınız.

 

Pasaport veya vesika verilmesi yasak olan halleri düzenleyen 22. maddesinde;

1.     Yurt dışına çıkmaları; mahkemelerce yasaklananlara,

2.     Memleketten ayrılmalarında genel güvenlik bakımından mahzur bulunduğu İçişleri Bakanlığınca tespit edilenlere ve terör örgütlerine aidiyeti, iltisaklı veya irtibatı belirlenen yurtdışındaki her türlü eğitim, öğretim ve sağlık kuruluşları ile vakıf, dernek veya şirketlerin kurucu ve yöneticisi olduğu veya bu yerlerde çalıştığı İçişleri Bakanlığınca tespit edilenlere(...) (1)pasaport veya seyahat vesikası verilmez.   Denmektedir.

 Maddenin devamında Pasaport kısıtlaması getirilenlerin, açık kimlikleri (adı, soyadı, doğum yeri ve tarihi, ana ve baba adı ile nüfusa kayıtlı olduğu yer) ve tahdit sebebi, ilgili daireler tarafından mahallin polis makamlarına bildirileceği,

 İlgili polis makamlarının da bu bilgileri alır almaz bağlı bulunduğu İl Emniyet Müdürlüğü yoluyla sınır kapısı bulunan Emniyet Müdürlüklerine,  nüfusa kayıtlı olduğu İl Emniyet Müdürlüğüne ve Emniyet Genel Müdürlüğüne bildirilmek suretiyle yurt dışına çıkışlarının engelleneceği ve pasaport verilmişse geri alınacağı, yurt dışına çıkması yasaklananlarla, yurt dışında kalmalarında genel güvenlik bakımından sakınca bulunduğu tespit edilenlerin, süreleri dolan pasaportları yenilenmeyeceği, kendilerine Türkiye'ye dönmeleri için seyahat vesikası verileceği açıklanmaktadır.

Türk vatandaşlarının seyahatlerinin sınırlandırılması veya yasaklanmasına dair 23.madde;      

“Cumhurbaşkanı, harp tehlikesi veya memleket güvenliğine veya sağlık durumuna dokunan diğer olağanüstü haller dolayısıyla Türk vatandaşlarının yabancı memleketlere gitmelerini kısmen veya tamamen men edebileceği gibi, siyasi ve ekonomik mülahazalarla sadece belli ülkeler için geçerli pasaport düzenlenmesine de karar verebilir” hükmünü içerir. Belgenin başına gitmek için tıklayınız.

 

2.   Yurtdışı Çıkış Yasağı

Soruşturma ve kovuşturma aşamasında yurtdışı çıkış yasağı koyma sebepleri nelerdir?

Yurtdışına çıkış yasağı, kanunda suç işlemesi şüphesi bulunanlara ve suç işleyenlere karşı ceza kanunlarının uygulanmasını sağlamak amacıyla gecikmesinde sakınca bulunan hallerde geçici olarak başvurulan ve ilgili ceza davasının kararı verilmeden önce uygulanan bir adli kontrol tedbiridir.

CMK m.110’a göre; yurtdışına çıkış yasağı, isnat edilen suçla ilgili dava açılmadan önce soruşturma aşamasında Cumhuriyet Savcısının talebi üzerine Sulh Ceza Hâkiminin verdiği kararla veya dava açıldıktan sonra kovuşturma aşamasında ilgili mahkemenin hâkimi tarafından verilen kararla koyulabilir.

Yasağa itiraz ve sonuçları nelerdir?

CMK’nın 111. maddesine göre soruşturma veya kovuşturma evresinde verilecek olan adli kontrol kararlarına, bu kararlarda yapılan değişikliklere ve bu tedbirin kaldırılmasına itiraz etmek mümkündür.

Adli kontrol kararına ilişkin olarak sulh ceza hâkimliklerinin veya mahkemelerin vermiş oldukları karara, Cumhuriyet savcısı, şüpheli, sanık, şüpheli/sanığın yasal temsilcisi, eş ve katılan itiraz edebilmektedir.

Aynı zamanda Cumhuriyet savcısı, kovuşturma evresinde sanık lehine olarak itiraz edebilmektedir.

Sulh ceza hâkimliği veya mahkeme tarafından adli kontrole ilişkin olarak verilmiş kararlara, kararın öğrenildiği tarihten itibaren 7 gün içinde kararı veren mercie verilecek bir dilekçeyle veya tutanağa geçirilmesini talep ile itiraz edilebilir. Kararına itiraz edilen hâkim veya mahkeme, itirazı yerinde görürse düzeltir, yerinde görmezse en geç 3 gün içinde itirazı incelemeye yetkili olan mercie gönderir.

Yurtdışına çıkma yasağına itiraz ile ilgili başvuru, Cumhuriyet savcısının görüşü alındıktan sonra ilgili hâkim ya da mahkeme tarafından beş gün içerisinde sonuçlandırılmaktadır.

Yurtdışı yasağının sona ermesi

Yurtdışı çıkış yasağı, soruşturma evresinde Cumhuriyet savcısı tarafından kovuşturmaya yer olmadığına dair karar verilmesi halinde kendiliğinden ortadan kalkar. Yine soruşturma evresinde, Cumhuriyet savcısı tarafından bu tür kontrol tedbirlerinin uygulanmasının gereksiz olduğunun anlaşılması üzerine, savcının kararı ile yasak kaldırılır.

Kovuşturma evresinde ise, sanığın talebi üzerine Cumhuriyet savcısının görüşü alındıktan sonra, sulh ceza hâkimi veya mahkeme tarafından, 5 gün içinde karar verilecek şekilde, bu tedbirler kaldırılabilir.

Yargılama süreci içinde bir karar verilmez ise dahi Mahkeme esasa ilişkin son kararla birlikte tedbirlerinde devam veya kaldırılması için bir karar vermek zorundadır. Bu karara karşı da itiraz ve Temyiz yolu açıktır. Belgenin başına gitmek için tıklayınız.

 

3.   Pasaportlara El koyma-İptal-Zayi Şerhi

El koyulan, Zayi şerhi verilen, İptal edilen Pasaportumu hangi Hukuki yollarla geri alabilirim?

Tüm Hak ve Özgürlüklere ilişkin tüm ihlal ve kısıtlarda olduğu gibi Seyahat hürriyetine getirilecek kısıtlamaların da yasal (kanun veya KHK) dayanağı olmalı, kısıtlama hukuk kuralına uygun yapılmalı, kısıtlama kararının gerekçesi somut olmalı, itiraz ve yargı denetimi açık olmalıdır.

Soruşturma ve Kovuşturma aşamasında Mahkemelerce koyulan Yurt Dışı yasağı ve Pasaporta El koyma Kararları dışında Pasaport Kanunu 22. Madde uyarınca Mahkeme kararı olmaksızın İçişleri Bakanlığı tarafından verilen kısıtlama- iptal –zayi şerhi ile el koyma işlemleri İdari İşlem niteliğindedir.

İdari İşlemin İptali için öncelikli olarak kısıtlamayı yapan Kuruma itiraz dilekçesi ile başvurmakta yarar vardır.

İtiraz, yazılı dilekçe vermek suretiyle Nüfus Müdürlüğüne, Emniyet Müdürlüğüne, Valiliklere veya İçişleri Bakanlığına yapılır. CİMER üzerinden de itiraz dilekçesi vermek mümkündür.

 Yapılan itirazın yazılı cevapla veya (60 gün içinde hiçbir cevap vermemek suretiyle) zımnen reddi üzerine de İdare Mahkemesine İptal davası açılabilir.

Yeşil pasaportu iptal edilenler, çocuklarıyla ilgili olarak bordo başvurusu talebinde bulunduklarında pasaport çıkartabilmekteyken KHK ile ihraç edilenlerin eş ve çocukları için yeni pasaport taleplerinin reddedilmesi halinde doğrudan İdari işlemin İptali için İDARE MAHKEMESİNE dava açabilir. Belgenin başına gitmek için tıklayınız.

 

İDARİ DAVA KARAR ÖRNEĞİ;

Hakkında kovuşturma bulunması nedeni ile pasaportuna tedbir konulan ve yurtdışına çıkışı engellenen vatandaşın İdare Mahkemesinde dava açması sonucunda Ankara İdare Mahkemesi işlemi iptal etti.

Ankara İdare Mahkemesi kararında ; “Olayda, her ne kadar davacı hakkında açılan davada ……. Ağır Ceza Mahkemesi tarafından davacının ismi ……… İl Emniyet Müdürlüğüne bildirilmiş ve 667 sayılı sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 5'nci maddesi uyarınca davacının pasaportunun iptal  edilerek yeni pasaport almasının engellenmesi amacıyla Polnet-4 Pasaport müracaat sistemine şerh kaydı girilmiş ise de, anılan Mahkemenin E:2017/…… sayılı, 16.07.2018 tarihli  duruşmasında verilen karar ile "yurt dışına çıkmamak suretiyle verilen adli kontrol kararın kaldırılmasına" karar verildiği, her ne kadar davalı idarenin savunma dilekçesinde, ……... Ağır Ceza Mahkemesinin E:2017/…. sayılı, 16.07.2018 tarihli kararı uyarınca davacı hakkında …….. Emniyet Müdürlüğünden tahkikat talep edildiği belirtilmekle birlikte Mahkememizin 29.04.2019 tarihli ara kararına ………… Valiliği İl Emniyet Müdürlüğü tarafından verilen cevabi yazı ve eklerinin incelenmesinden; davacı hakkında talep edilen tahkikatın tamamlandığı ve tahkikatın ………….. İl Nüfus Vatandaşlık Müdürlüğüne gönderildiğinin bildirildiği görülmekte ise de, davacının talebinin üzerinden yaklaşık 1 yıl gibi bir süre geçmesine rağmen halen işlemlerin tamamlanmadığı ve davacının talebinin karşılanmadığı, dolayısıyla işlem tesis edilmesi gereken makul sürenin aşıldığı ve söz konusu ceza yargılamasında  verilen ancak sonradan yine mahkeme kararı ile kaldırılan tahdidin dışında davacıya pasaport düzenlenmesine engel olabilecek hukuken geçerli bir sebebin (istihbari bilgi adli idari soruşturma v.b.) de davalı idarece ileri sürülmediği görülmektedir.” denilmekte ve hukuka aykırılık belirtilmektedir.

 Aynı Mahkeme kararında yurtdışında davacının yurtdışında yüksek lisans yapması nedeni ile anayasal hak olan eğitim hakkının ihlal edildiğine de karar vermiştir. Pasaport tahdit işlemlerinde ilgili kişinin yurtdışında eğitim durumunun da değerlendirilmesinin gerekliliği vurgulanmıştır.

Diyarbakır 2.İdare Mahkemesinin Davacı Hevidar Ramazan Dal lehine vermiş olduğu

 2018/ 2011 E. 2019/1033 K.sayılı kararları da olumlu İdari Yargı Kararlarına örnektir. Belgenin başına gitmek için tıklayınız.

 

4.   Ohal Döneminde Pasaport İptalleri ve Getirilen Kısıtlar

2935 sayılı Olağanüstü Hal Kanunu ve olağanüstü hal döneminde çıkarılan kanun hükmünde kararnameler ile seyahat özgürlüğü başta olmak üzere birçok temel hak ve özgürlük Anayasa’ya Kanunlara ve Türkiye’nin taraf olduğu Uluslararası Sözleşmelere aykırı olarak ihlal edilmiş, kısıtlama getirilmiştir.

OHAL KHK listeleri ile kişilerin, eş ve çocuklarının, yakınlarının Pasaportlara el konmuş, İptal edilmiş, kimlik numaralarına da şerh konulmuş ve yeni pasaport almaları da engellenmiştir.

15.08.2016 tarihli ve 674 sayılı KHK m.23 ile Pasaport Kanunu m.22’ye yapılan eklemeye göre; yurtdışına çıkmaları mahkemelerce yasaklananların, memleketten ayrılmalarında genel güvenlik bakımından mahzur bulunduğu İçişleri Bakanlığı’nca tespit edilenlerin, terör örgütlerine aidiyeti, iltisakı veya irtibatı belirlenen yurtdışındaki her türlü eğitim, öğretim ve sağlık kuruluşları ile vakıf, demek veya şirketlerin kurucu ve yöneticisi olduğu veya bu yerlerde çalıştığı İçişleri Bakanlığı’nca tespit edilenlerin,……….. ve …..”  ihraç edilen kamu personellerinin”  Pasaportlarının iptal edileceği  şeklinde düzenleme ile KHK ile hem de Kanun değişikliği ile  Pasaport iptallerine yasal dayanak hazırlanmaya çalışılmıştır.

 6749 sayılı ‘Olağanüstü Hal Kapsamında Alınan Tedbirlere İlişkin Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek Kabul Edilmesine Dair Kanun’un 5. maddesine göre pasaport birimlerine isimleri bildirilen kişilere ve bu kişilerin eşlerine ait pasaportlar genel güvenlik açısından iptal şerhi konularak iptal edilmiştir.

Yürütmenin durdurulması kararı verilemeyeceğine dair hükümler, 667 sayılı KHK m.10’da (bu KHK ile sınırlı olarak) ve 668 sayılı KHK m.38’de (olağanüstü hal süresince yayımlanan KHK’lar kapsamında alınan kararlar ve yapılan işlemler nedeniyle açılan davalarda yürütmenin durdurulması kararları le de Pasaport iptallerine karşı kanun yolları anayasaya aykırı olarak kapatılmıştır.

OHAL’in kaldırılmasından sonra bizim ve ailemizin Pasaportlarının iadesine ilişkin haklarımız nelerdir?

Hakkında adli veya idari hiçbir soruşturma yapılmayan kişilerin pasaportlarının iptaline ilişkin olarak KHK’larda hiçbir hüküm yer almamasına rağmen, birçok kişinin pasaportuna önce “zayi” kaydı koyulmuş, daha sonra pasaportları iptal edilmiş ve yeniden pasaport alma veya iade talepleri red edilmiştir.

OHAL’in kaldırılmasından sonra 05 Ağustos 2018 tarihinde İçişleri Bakanlığı tarafından;

         “Olağanüstü Hal uygulamasının bitimine müteakip, İçişleri Bakanlığı tarafından yapılan inceleme ve araştırma neticesinde, yasal yönden sakınca bulunmadığı tespit edilen 155.350 kişinin pasaportuna, eşleri nedeniyle konulan iptal şerhleri kaldırılmıştır.

-Devam eden davalarda verilen yurt dışına çıkma tahditleri,

-Savcılıklardan soruşturmaların güvenliği açısından tedbir maksatlı konulan şerhler,

-Terör örgütlerine üyelikleri, iltisak veya irtibatları nedeniyle kamu görevlerinden çıkarılanlar hakkında 6749 sayılı yasa gereği tesis edilen işlemler nedeniyle konulan şerhler devam etmektedir.” şeklinde yapılan açıklama ile Barış için  Akademisyenlere  uygulanan Pasaport  kısıtları devam ettirilmiş, yakınlarına ilişkin kısıtlar ise farklı tarihlerde kısmen kaldırılmıştır. Belgenin başına gitmek için tıklayınız.

 

5.   Son Durum

Anayasa Mahkemesinin 26.07.2019 tarih 2018/17635 sayılı Kararı Emsal alınarak Barış için Akademisyenler aleyhine açılan Ağır Ceza davalarında verilen Beraat Kararlarına rağmen halen Pasaport kısıtları ile ilgili sorunlar devam etmektedir.

Kamuoyuna Yargı Reformu Strateji Belgesi olarak lanse edilen bir kısım kanunlarda değişiklik yapan 7188 sayılı yasa ile,

Pasaport Kanununa 17.10.2019 tarihinde eklenen ek-7.madde ile “ Millî güvenliğe tehdit oluşturduğu tespit edilen yapı, oluşum veya gruplara ya da terör örgütlerine üyeliği veya iltisakı ya da bunlarla irtibatı nedeniyle;

A) 20/7/2016 tarihli ve 2016/9064 sayılı Bakanlar Kurulu Kararıyla ilan edilen olağanüstü hal kapsamında kabul edilen kanunlar uyarınca kamu görevinden çıkarılmaları veya rütbelerinin alınması nedeniyle pasaportları iptal edilenler ile haklarında pasaport verilmemesine yönelik idari işlem tesis edilmiş olanlardan,

B) 18/10/2016 tarihli ve 6749 sayılı Olağanüstü Hal Kapsamında Alınan Tedbirlere İlişkin Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek Kabul Edilmesine Dair Kanunun 5 inci maddesi ve 27/6/1989 tarihli ve 375 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin geçici 35 inci maddesi uyarınca pasaportları iptal edilenler ile haklarında pasaport verilmemesine yönelik idari işlem tesis edilmiş olanlardan,

C) Mahkemelerce yurt dışına çıkmaları yasaklananlar hariç olmak üzere bu Kanunun 22 nci maddesi uyarınca pasaportları iptal edilenler ile haklarında pasaport verilmemesine yönelik idari işlem tesis edilmiş olanlardan,

haklarında aynı nedenlerden dolayı; devam etmekte olan herhangi bir idari veya adli soruşturma veya kovuşturma bulunmayanlara, kovuşturmaya yer olmadığına, beraatine, ceza verilmesine yer olmadığına, davanın reddine veya düşmesine karar verilenlere, mahkûmiyet kararı bulunanlardan cezası tümüyle infaz edilenlere veya ertelenenlere, hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına karar verilenlere, başvurmaları hâlinde kolluk birimlerince yapılacak araştırma sonucuna göre İçişleri Bakanlığınca pasaport verilebilir”

Denmek suretiyle OHAL döneminde çıkartılan KHK’lerle pasaportları iptal edilenlerin, haklarındaki idari veya adil işlemler lehine sonuçlanmışsa pasaportları iade edileceği, bu şekilde pasaportları iptal edilenler veya pasaport talepleri reddedilenlere, kolluk birimlerince yapılacak araştırma sonucuna göre İçişleri Bakanlığınca pasaportları verilebileceğine dair yasal düzenleme yapılmıştır. Belgenin başına gitmek için tıklayınız.