HAKSIZ
TUTUKLAMA, ARAMA, YAKALAMA VE EL KOYMA NEDENİYLE TAZMİNAT HAKKI
1. Hangi Hallerde Tazminat Talep edebiliriz?
2. Dava hangi kuruma karşı açılmalıdır?
3. Dava ne kadar süre içinde açılmalıdır?
4. Davaya bakmakla Yetkili ve Görevli Mahkeme hangisidir ?
6. Tazminat davasında hangi zararların tazmini
talep edilebilir?
Koruma Tedbirleri
Koruma
tedbirleri, kişi hak ve özgürlüklerine yönelik önemli sınırlamalar getiren ceza
muhakemesi işlemleridir. Bireyin suçu işleyip işlemediği henüz belli olmadan
başvurulan koruma tedbirleri, kişi hak ve özgürlüklerine yönelik önemli sınırlamalar
getirmektedir.
Koruma tedbirlerinin temel hak ve özgürlükleri
her an zedeleyebilecek durumda olması, bu tedbirlere başvurma koşullarının
hukuk devleti ilkesine ve insan haklarına uygun olarak ele alınıp
düzenlenmesini gerektirir.
Bireylerin
koruma tedbirlerinin uygulanması sürecinde bir haksızlığa uğramalarının
önlenebilmesi için bu tedbirler ile ilgili usul ve esaslar başta Avrupa İnsan
Hakları Sözleşmesi olmak üzere Anayasa ve kanunlar gibi yasal mevzuatta
ayrıntılı olarak düzenlenmiştir.
Anayasanın
13. Maddesi “Temel hak ve hürriyetler, özlerine dokunulmaksızın yalnızca
Anayasanın ilgili maddelerinde belirtilen sebeplere bağlı olarak ve ancak
kanunla sınırlanabilir” demektedir.
5271 sayılı Ceza Muhakemesi
Kanununda yer alan koruma tedbirleri;
1.
Yakalama ve gözaltı
2. Tutuklama
3. Adli kontrol
4. Arama ve el koyma
5. Telekomünikasyon yoluyla yapılan iletişimin denetlenmesi
6. Gizli soruşturmacı
7. Teknik araçlarla izlemedir.
Koruma
tedbirlerinden, yakalama veya tutuklama kararı kişi özgürlüğüne, arama kararı
konut dokunulmazlığına ve el koyma mülkiyet hakkına müdahale niteliğindedir.
Adli makamlar tarafından tutuklama, yakalama,
gözaltı veya el koyma gibi koruma tedbirleri uygulanarak yapılan soruşturma
veya kovuşturma sonucunda kişinin suçsuz olduğu anlaşıldığında; yani savcılık
tarafından takipsizlik kararı verildiğinde veya mahkeme tarafından beraat
kararı verildiğinde, koruma tedbirlerinin de haksız olarak uygulandığı tespit
edilmiş olur.
Bu durumda, haksız koruma tedbirleri uygulanan
kişinin devlete karşı maddi ve manevi tazminat davası açma hakkı doğar.
Haksız Tutuklama,
Arama, Yakalama ve El Koyma Nedeniyle Tazminat Hakkı
Avrupa
İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 5. maddesi, tutuklama ve yakalamaya ilişkin
düzenlemenin sonunda “iş bu maddenin hükümlerine aykırı olarak yapılmış bir
yakalama veya tutuklama işleminin mağduru olan her şahsın, tazminat istemeye
hakkı vardır” ifadesi ile sözleşmede belirlenen esaslara aykırı olarak
gerçekleştirilen bir yakalama veya tutuklama nedeniyle zarar görenlerin
tazminat talep edebileceğini hükme bağlamıştır.
Anayasanın 19. Maddesinin son fıkrasında; “Bu esaslar dışında
bir işleme tâbi tutulan kişilerin uğradıkları zarar, tazminat hukukunun genel
prensiplerine göre, Devletçe ödenir.” Hükmü getirilmiş. Yine
anayasanın 40/3 maddesinde ise ; “Kişinin, resmî
görevliler tarafından vâki haksız işlemler sonucu
uğradığı zarar da, kanuna göre, Devletçe tazmin edilir. Devletin sorumlu olan
ilgili görevliye rücu hakkı saklıdır” hükmü ile devletin tazminat yükümlülüğü
tekrarlanmıştır.
5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 141.ve 142. Maddeleri ile de haksız tutuklama, gözaltı, arama ve el koyma nedeniyle devlete
karşı tazminat davası açılabileceğine dair yasal düzenlemeler yapılmıştır. Belgenin başına gitmek için
tıklayınız.
Kişilerin devletten hangi sebeplere dayanarak
tazminat talep edebileceği CMK m.141’de tek tek sayılmıştır.
Soruşturma veya kovuşturması sırasında;
a) Kanunlarda belirtilen koşullar dışında
yakalanan, tutuklanan veya tutukluluğunun devamına karar verilen,
b) Kanuni gözaltı süresi içinde hakim
önüne çıkarılmayan,
c) Kanuni hakları hatırlatılmadan veya hatırlatılan
haklarından yararlandırılma isteği yerine getirilmeden tutuklanan,
d) Kanuna uygun olarak tutuklandığı halde makul
sürede yargılama mercii huzuruna çıkarılmayan ve bu süre içinde hakkında hüküm
verilmeyen,
e) Kanuna uygun olarak yakalandıktan veya tutuklandıktan
sonra haklarında kovuşturmaya yer olmadığına veya beraatlarına karar verilen,
f) Mahkum olup da gözaltı
ve tutuklulukta geçirdiği süreleri, hükümlülük sürelerinden fazla olan veya
işlediği suç için kanunda öngörülen cezanın sadece para cezası olması nedeniyle
zorunlu olarak bu cezayla cezalandırılan,
g) Yakalama veya tutuklama nedenleri ve
haklarındaki suçlamalar kendilerine, yazıyla veya bunun hemen olanaklı
bulunmadığı hallerde sözle açıklanmayan,
h) Yakalanmaları veya tutuklanmaları yakınlarına bildirilmeyen,
i) Hakkındaki arama kararı ölçüsüz bir şekilde
gerçekleştirilen,
j) Eşyasına veya diğer malvarlığı değerlerine,
koşulları oluşmadığı halde el konulan veya korunması için gerekli tedbirler
alınmayan ya da eşyası veya diğer malvarlığı değerleri amaç dışı kullanılan
veya zamanında geri verilmeyen,
k) Yakalama veya tutuklama işlemine karşı Kanunda
öngörülen başvuru imkanlarından yararlandırılmayan
kişiler, maddi ve manevi her türlü zararlarının tazmini
için dava açma hakkına sahiptir.
Tazminatı gerektiren
hallerden (e) ve (f) bendinde sayılan hallerin varlığı halinde kararı veren
mahkeme, kararında mutlaka kişiye tazminat hakkının olduğunu bildirmeli ve
yazmalıdır. Belgenin başına gitmek için tıklayınız.
Dava,
Devleti temsilen Hazineye karşı açılır.
CMK m.142/5: “Mahkeme, dosyayı inceledikten sonra yeterliliğini belirlediği dilekçe
ve eki belgelerin bir örneğini Devlet Hazinesinin kendi yargı çevresindeki
temsilcisine tebliğ ederek, varsa beyan ve itirazlarını onbeş
gün içinde yazılı olarak bildirmesini ister”. Belgenin başına gitmek için tıklayınız.
Karar
veya hükmün kesinleşmesinden itibaren üç ay ve her durumda bir yıl içerisinde
dava açılabilir.
Süre,
karar veya hükmün kesinleştiğinin ilgilisine veya vekiline tebliği ile
başlar. Tebliğ edilmemesi veya edilememesi hallerinde, karar veya hükmün
kesinleşmesinden itibaren, kişiye veya vekiline bildirilsin ya da bildirilmesin
her halükarda bir
yıllık sürenin sona ermesiyle dava hakkı düşer.
Temyiz incelemesine giren dosyalarda kesinleşme tarihi,
onama tarihidir. Belgenin başına gitmek için tıklayınız.
· Tazminat
Davasında yetkili mahkeme, zarara uğrayanın (davacının) oturduğu yer mahkemesidir.
· Davada
Karar vermekle Görevli Mahkeme Ağır Ceza Mahkemesidir.
Davacının
oturduğu yerde sadece bir ağır ceza mahkemesi varsa ve bu mahkeme tazminat
talebine konu haksız işlemle ilgiliyse (örneğin; haksız tutuklama kararını
vermiş ise), bu durumda dava en yakın ağır ceza mahkemesinde karara bağlanır.
Aynı
yerde başka bir ağır ceza mahkemesi olduğu durumlarda, davaya haksız işlemle
ilgisi olmayan mahkemede bakılacaktır. Belgenin başına gitmek için
tıklayınız.
Haksız
koruma tedbirleri nedeniyle açılan tazminat davası, herhangi bir harç ve gidere
tabi değildir. Tazminat istemini içeren dava dilekçesinin yetkili ve görevli
mahkemeye verilmesi yeterlidir.
Dava
dilekçesinde, T.C numarası, açık kimlik ve adres, zarara sebep olan haksız
uygulamanın ve zararın nitelik ve niceliğinin açıkça yazılması ve tazminat
miktarının hesaplanması için gerekli delil ve belgelerin eklemesi
gereklidir.
Dilekçedeki
bilgi ve belgelerin yetersizliği durumunda mahkeme, eksikliğin bir ay içinde
giderilmesini, aksi halde istemin reddedileceğini bildirir ve süresinde
eksikliklerin tamamlanmaması halinde, dava mahkemece, itiraz yolu açık olmak
üzere red edilir.
Mahkeme,
dosyayı inceledikten sonra dava dilekçesi ve eki belgelerin bir örneğini Devlet
Hazinesinin kendi yargı çevresindeki temsilcisine tebliğ eder, varsa beyan ve
itirazlarını 15 gün
içinde yazılı olarak bildirmesini ister.
İstemin
ve delillerin değerlendirilmesinden sonra tazminat hukukunun genel
prensiplerine göre verilecek tazminat miktarını saptamak üzere mahkeme gerekli
gördüğü araştırmaları yapar.
Mahkeme,
kararını duruşmalı olarak verir. Davacı ile Hazine temsilcisi duruşmaya
gelmezlerse, yokluklarında karar verilebilir.
Karara
karşı, Davacı, Cumhuriyet Savcısı veya Hazine temsilcisi, istinaf yoluna
başvurabilir.
Tazminata
ilişkin mahkeme kararları, kesinleşmeden ve idari başvuru süreci tamamlanmadan
icra takibine konulamaz.
Kesinleşen
mahkeme kararında hükmedilen tazminat ile vekalet ücreti, davacı veya vekilinin
davalı idareye yazılı şekilde bildireceği banka hesap numarasına, bu bildirimin
yapıldığı tarihten itibaren otuz gün içinde ödenir. Bu süre içinde ödeme
yapılmaması halinde, karar genel hükümler dairesinde infaz ve icra olunur. Belgenin başına gitmek için
tıklayınız.
Koruma Tedbirlerinin Haksız uygulanması nedeniyle
devlet aleyhine açılacak tazminat davasında maddi ve manevi kayıpların
tazmini talep edilebilir.
Uygulamada en fazla haksız gözaltı
ve tutuklama nedeniyle tazminat davaları açılmaktadır. Maddi tazminata konu
olabilecek hak kayıpları;
· Tutuklu
veya gözaltında kaldığı sürede çalışamamaktan veya işyerinin kapalı kalmasından
dolayı kazanç kayıpları,
· Uzun
süreli tutuklanma nedeniyle işten çıkarılmışsa, işverenden alamadığı ücret,
ikramiye ve sosyal yardımlar ile yoksun kaldığı kıdem tazminatı,
· Haksız
tutuklanan kişinin herhangi bir işi ve kazancı olmasa bile, tutuklu kaldığı
süreye göre asgari ücretten hesaplanacak tazminatı,
· Ceza
mahkemesinde avukatla temsil edilmişse, avukatına ödediği vekalet ücreti,
(ücret sözleşmesi, makbuzu eklenmelidir)
· Tutuklu
kaldığı sürede cezaevinde yaptığı masraflar gibi maddi anlamda “her türlü
zararları” istenebilecektir.
Manevi tazminat, haksız
uygulama nedeniyle kişilerde oluşan psikolojik ve ruhsal yıpranmaların biraz
olsun hafifletilmesi, olumsuz manevi etkilerin giderilmesi amacıyla
istenmektedir.
Manevi tazminatın herhangi bir ölçüsü olmadığı için; kişinin sosyal, ekonomik
ve hukuki durumuna, mesleğine, toplum içindeki saygınlığına, aile bireylerinin
durumuna, üzerine atılı suçun niteliğine, haksız uygulamaya maruz kaldığı
süreye göre belirlenmektedir.
Haksız tutuklama,
gözaltı, yakalama veya el koyma nedeniyle açılabilecek tazminat davaları; kişi
özgürlüğüne ceza hukuku müdahalesinin etkilerini gidermek amacıyla açılan
önemli bir dava türüdür.
Tüm adli süreçte
olması gerektiği gibi tazminat davasında da istenilen hakkaniyete uygun sonuca
ulaşılabilmesi için davanın bir avukat–vekil tayin etmek suretiyle takip
edilmesinde yarar vardır. Belgenin başına gitmek için tıklayınız.